جامعیت انسان‏

انسان یک موجود جامع هست، نه یک موجود یک بُعدى یا دو بُعدى.
موجودات دیگر بعضى‏شان یک بعدى‏‌اند، بعضى دو بُعدى. بعضى چند بعدى‏‌اند، لکن همه ابعاد وجود در سایر موجودات نیست، فقط انسان هست در بین همه موجودات که یک موجود چندین بعدى است که براى هر بُعدش احتیاجاتی دارد.

مکتب‏هائى که در عالم طبیعت هست، هر مکتبى را به استثناى مکتب اسلام که ملاحظه کنید یک مکتب مادى است که انسان را حیوان تصّور کرده‌‏است، یک موجودى که همان خوردن و خوابیدن است، منتهى بهتر خوردن و بهتر خوابیدن.

حیوانات هم مشترکند با ما در خوراک خوردن و خوابیدن، لکن این مکتب‏ها مى‏‌خواهند انسان را یک حیوانى که ‏اینطور ادراک کرده‌‏اند، از انسان که این هم مثل سایر حیوانات هست که تمام چیزهائى و رشدهایى که دارد در همان ادراکات و امور مادى دور مى‏زند، اسم آن را گفته‌‏اند امور عینى، خیال مى‏کنند که امر عینى عبارت از همین عالم طبیعت است، و حال اینکه عوالم دیگرى هست که اینها ادراکش نکرده‏‌اند و آنها عوالم عینى بیشتر، یعنى از عینیّت بیشتر حظ دارند تا عالم طبیعت.

عالم طبیعت در آخر موجودات عالم وجود واقع شده‏‌است، یعنى منتهى‏‌الیه عالم.
عالم وجود، عالم طبیعت است، پست‌‏ترین عالم‏‌ها عالم طبیعت است و اینطور نیست که انسان فقط خودش باشد و همین طبیعت و مرتبه‌‏اى نداشته باشد. انسان مراتب دارد. آن کسى که رفته سراغ آن مرتبه انسان و از این مراتب غافل شده‌‏است، اشتباه کرده‏‌است، آن کسى که چسبیده است به آن عالم ماده و مرتبه طبیعت را دیده و غافل از ماوراء الطبیعة است این هم اشتباه کرده است.

(صحیفه نور، ج‏2، ص‏54)